حدود 14 قرن از زمانی که قبر پاک حضرت فاطمه (س)، مادر اهل بیت علیهم السلام، مخفی مانده می گذرد و محبان و شیعیان ایشان مکانی برای زیارت ندارند. شاید دلیل پنهان ماندن محل دقیق مزار پاک حضرت زهرا (س) این است تا ذهن و اندیشه مردم همیشه با این سوال مهم که دلیل شهادت مظلومانه ایشان چه بوده است؟ درگیر شود.
دلایل مخفی ماندن قبر حضرت فاطمه (س)
آنچه که درباره این مسئله نقل شده است این است که حضرت فاطمه (س) هنگامی که زمان مرگشان نزدیک شد و در بستر به حالت احتضار به سر می بردند، با امام علی (ع) گفتگویی داشتند و ایشان از امیرالمومنین اجازه خواستند تا چند وصیت نمایند. یکی از وصیت های حضرت فاطمه (س) به امام علی (ع) این بود که فرمودند: ای پسر عمو! اگر من تا چند ساعت آینده از دنیا رفتم، جنازه من را شبانه دفن کن و مراسم دفن مرا که شامل: غسل، کفن، نماز میت و دفن کردن است در مکانی مخفی و پنهان انجام دهید و تنها به افرادی که ظلم و جفا نسبت به من روا نداشته اند، اجازه شرکت در تشییع بدهید. همچنین طبق روایتی، حضرت فاطمه (س) تصریح فرمودند که اجازه ندهید ابوبکر و عمر بر من نماز خوانده و در تشییع پیکر من شرکت کنند. اما دلیل اینکه ایشان چنین درخواست کردند چه بود؟ طبق برخی از کتب این دلایل شامل:
- به طور حتم حضرت فاطمه (س) با این کار می خواستند یک بار دیگر مانند مسئله فدک، مبارزه جدیدی را با وصیت نامه سیاسی خودشان آغاز کنند تا ضربه سنگینی به حکومت وقت وارد نمایند (خشاوی، شهین، زندگانی سیاسی حضرت زهرا(س)، تهران، نشر عابد، چاپ اول، 1378، ص 280).
- حضرت زهرا (س) با وصیت خود، افکار خفته مردم شهر مدینه را بیدار می ساختند و توجه افکار عمومی را نسبت به ضایع کردن حق خودشان جلب می نمودند. (عاملی، سید جعفر مرتضی، رنجهای زهرا(س)، ترجمة محمد سپهری، قم، نشر ایام، چاپ اول، 1378، ص 223)
زمانی که امام علی (ع) به وصیت حضرت زهرا (س) عمل نمودند، افکار عمومی دچار شک و تردید شد و مشروعیت خلیفه وقت زیر سوال رفت و مظلومیت حضرت فاطمه (س) بیش از پیش آشکار شد و این سوال را که چرا قبر حضرت فاطمه (س) نامعلوم و مخفی مانده است؛ برای همه مطرح شد. هنگامی که حضرت فاطمه (س) از دنیا رفتند، مردم با عجله به خانه امام علی (ع) رفتند و در انتظار بیرون آمدن جنازه ایشان بودند که ابوذر به دستور امام علی (ع) به آنها گفتند که تشییع جنازه دختر پیامبر اسلام امشب انجام نمی شود و به تاخیر افتاده است. پس از متفرق شدن مردم، امام علی (ع) به کمک اسماء، بدن حضرت زهرا (س) را غسل و کفن کردن و در نیمه شب به همراه عده ای از یاران و نزدیکان خودشان از جمله: ابوذر، مقداد، سلمان، زبیر، عمار، عباس و... جسد حضرت فاطمه (س) را شبانه تشییع و به خاک سپردند. امام علی (ع)، مزار حضرت زهرا (س) را با زمین هم سطح کردند و طبق روایتی در چند ناحیه از بقیع، قبر درست کردن تا دشمنان نتوانند متوجه شوند که قبر حضرت زهرا (س) کدام یک است و اینگونه راز پنهان ماندن قبر فاطمه (س) برای همیشه باقی مانده است و افرادی که در مراسم تشییع حضور داشتند، بعدها نیز محل مخفی کردن قبر حضرت زهرا (س) را فاش نکردند. (مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ترجمة محمدجواد نجفی، انتشارات اسلامیه، 1354، جلد دهم، ص 195)
علت دفن شبانه حضرت فاطمه (س) از زبان مرحوم شیخ صدوق: «عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِأَیِّ عِلَّةٍ دُفِنَتْ فَاطِمَةُ (علیها السلام) بِاللَّیْلِ وَ لَمْ تُدْفَنْ بِالنَّهَارِ قَالَ لِأَنَّهَا أَوْصَتْ أَنْ لا یُصَلِّیَ عَلَیْهَا رِجَالٌ [الرَّجُلانِ]. علی بن ابوحمزه از امام صادق (ع) پرسید: چرا فاطمه (س) را شبانه دفن کردند نه روز؟ فرمود: فاطمه (س) وصیت کرده بود تا در شب او را دفن کنند تا ابوبکر و عمر بر جنازه ایشان نماز نخوانند.» (الصدوق، أبو جعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفای381هـ)، علل الشرایع، ج1، ص185، تحقیق: السید محمد صادق بحر العلوم، ناشر: منشورات المکتبة الحیدریة ومطبعتها - النجف الأشرف، 1385 - 1966 م)
مکان های احتمالی در مورد محل دفن حضرت فاطمه (س)
- قبرستان بقیع
- میان منزل پیامبر اکرم (ص) و منبر ایشان
- در منزل خود حضرت زهرا (س) که در هنگام بنی امیه بخشی از مسجد شد.
آیا روایتی مبنی بر مشخص کردن محل دفن حضرت فاطمه (س) وجود دارد؟
طبق روایات مُسند و موثق از 6 امام معصوم در مورد مکان دفن حضرت فاطمه (س) در منابع شیعه نقل شده است. این روایت ها بیانگر آن است که حضرت فاطمه (س) داخل منزل خودشان که در جوار مسجد و در کنار خانه پیامبر اکرم (ص) قرار داشت دفن شده اند. در این روایت ها 2 نکته مهم قابل توجه می باشد: اول اینکه ممکن است کمتر واقعه ای وجود داشته باشد که 6 امام معصوم بالاتفاق در مورد آن روایت نقل کرده باشند. و دوم اینکه این روایت صراحتا محل دفن شدن حضرت فاطمه (س) در بقیع را رد و نفی می کند.
در یکی از این روایت ها، مرحوم شیخ صدوق از ابی نصر بزنطی نقل می نمایند که از امام رضا (ع) از مکان قبر حضرت زهرا (ع) پرسیدم، امام فرمودند: «دفنت فی بیتها فلما زادت بنو امیه فی مسجد صارت فی مسجد فاطمه زهرا (س)؛ حضرت در داخل منزل خود دفن شده و بعد که بنی امیه می خواستند مسجد را توسعه دهند، منزل را تخریب کردند و مزار حضرت فاطمه (س) در مسجد قرار گرفت.» لازم به ذکر است که این روایت توسط مرحوم کلینی، ابن شهرآشوب و علامه مجلسی نیز نقل شده است.
طبق روایت دیگری از سید بن طاووس در کتاب (المسائل واجوبتها من الائمه): محمد همدانی می گوید: به آن امام نوشتم: اگر صلاح می دانید من را از مکان دفن شدن مادر بزرگوارتان فاطمه (س) آگاه سازید که آیا در مدینه است یا همانطور که مردم می گویند در بقیع قرار گرفته است؟ امام پاسخ دادند: «هی مع جدی صلوات الله علیه» یعنی حضرت فاطمه (س) در کنار جدم رسول خدا(ص) دفن شده است».