معرفی هنر تذهیب کاری وانواع آن

تذهیب کاری چییست؟

تذهیب کلمه ای عربی است. این کلمه از ریشه ذَهَب به معنای طلا و زر مشتق شده و به‌معنی آن  زرنگار کردن، زراندود کردن، زرگرفتن، زرکاری و طلاکاری کردن است. هنر تذهیب ، هنر آراستن وزیبا سازی صفحات کتاب است. در این هنر با استفاده از  نقش ها و طرح های زیبا و رنگارنگ، اسلیمی ، ختایی ( ختایی یا خطائی ممکن است از خط گرفته شده باشد ویا منسوب به شهر ختن باشد. واز جمله نقشهایی اساسی هنرهای تزئنی ایرانی است که از ترکیب گل وغنچه وبرگ پدید می‌‌آید. وهرگردش موزون ان را یک بند می‌خوانند. برخی منشا این گل را شهر ختن کشور چین می‌دانند. وعنوان ختائی را از همین نام گرفته‌اند وگروهی دیگر به واسطه عدم تطابق این طرح‌ها را با طبیعت ان‌ها را خطایی (ناشی از سهو وخطا) دانسته‌اند. لیکن با توجه به تاثیر پذیری هنر نقاشی ایران از هنر چین ومقام ومنزلت شهر ختا یا ختن در ادبیات فارسی وشباهت این طرح‌ها به نقشه‌های تزیئنی چینی و نسبت دادن ان‌ها به ختن بی‌مناسب نخواهد بود. و در تعریفی دیگر طرح ختایی را مشتمل بر نقش گل‌ها و ساقه وبرگهای می‌دانند که نمونه ان‌ها در طبیعت نیست لیکن ان‌ها را می‌توان با الهام وگرده برداری از گلهای مختلف وتلفیق آن‌ها با یکدیگر پدید آورد.)  و به ویژه با استفاده از رنگ طلا به زیبا سازی صفحات کتاب ها می پردازند. هنر تذهیب یکی ازشاخه های هنر نگارگری ایرانی است .  هنر تذهیب و نگارگری شامل استفاده از  کلیه اصول طراحی نقوش ایرانی اسلامی که به آن ها نقوش اسلیمی نیز می گویند است این نقوش با استفاده از رنگهای مانند آبرنگ ، گواش ، اکریلیک ، رنگ طلا و نقره روی مقواهایی با جنس خاص به اجرا در می آیند.

 

 

تاریخچه هنر تذهیب  

پیشینه هنر تذهیب در ایران  به دوران  ساسانیان  می‌رسد. پس از ورود دین مبین  اسلام به کشور ایران، این هنر به خدمت  حکومت‌های اسلامی درآمد  و از آن پس در زمره هنرهای اسلامی قرار گرفت.در دوره سلجوقیان هنرمندان با گرایشات دینی اقدام به تزئین قران و سایر کتب مذهبی با استفاده از این هنر کردند. اوج شکوفایی این هنر در عصر تیموریان بود .در این دوره هنرمندان تذهیب کار از سراسر ایران فراخوانده شدند  و حسب الامر دولت در کتابخانه‌های مهم پایتخت مشغول به  تذهیب کاری و آراستن کتاب های باا رزش دینی، علمی، و ادبی شدند . بسیاری از آثار برجسته و ارزشمند به جا مانده از این هنر مربوط به دوره تیموریان است . پس ازاین دوره و با شروه حکومت صفویا ن هنر تذهیب وارد دوران رکود خود شد و دردوران افشاریان ، زندیان ، و قاجاریان نیز تحول چشمگیر در حوزه این هنر به وجود نیامد . اما بقا ی این هنر مدیون تلاش برخی هنرمندان دلسوز در این عرصه است .

 

انواع تذهیب

• هنر تذهیب به دو نوع مختلف تقسیم می شود : تذهیب شانه ای و تذهیب معرق  

• تذهیب شانه ای بر روی کاغذ ابری انجام می شود و ابداع کننده آن ابوطالب مدرس از هنرمندان دوره قاجار بوده است .  

• تذهیب معرق بر روی کاغذهای ضخیم و مخصوصی انجام می شد و ابداع آن به دوره صفویان بر می گردد.

 

آموزش هنر تذهیب

در این بخش به آموزش گام به گام این هنرخواهیم پرداخت . اولین قدم برای آموزش هنر تذهیب تهیه تجهیزات و مواد مورد نیاز است (مداد کم رنگ ، کاغذ پوستی، قلمو ، پالت ، رنگ وغیره). پس از تهیه ابزار و وسایل مورد نیاز برای شروع کار تذهیب،اولین قدم رسم کادراست ، رسم کادر محدوده کار را تعیین می نماید . در مرحله بعد به طراحی طرح اولیه روی یک کاغذ پوستی می پردازیم ، به منظور افزایش دقت و سرعت در کار می توان یک چهارم طرح مورد نظر را طراحی و سپس بوسیله تا زدن کاغذ نقش طراحی شده را به سه قسمت دیگر انتقال داد . در مرحله بعد نقش طراحی شده را به صفحه اصلی انتقال می دهیم . برای انتقال طرح به صفحه اصلی از مداد بسیار کمرنگ استفاده می کنیم و پس از انتقال طرح به صفحه اصلی به وسیله دستمال  تا حد ممکن آثار مداد را از صفحه پاک کرده زیرا آثار مداد بر صفحه مانع چسبیدن طلا بر سطح صفحه مورد نظر خواهد شد . مرحله بعدی رنگ کردن قسمت های مورد نظر با ورقه یا ذرات طلا است . در گذشته  ابتدا با استفاده از ضربه زدن برقطعات طلا ، ورق های طلا درست می کردند و در مرحله بعد با وارد کردن ضربه به ورق های طلا آن را  به ذرات طلا تبدیل می کردند و برای ایجاد خاصیت چسبندگی این ذرات را با عسل ، صمغ یا سیریش مخلوط کرده و در نهایت برای رنگ کردن قسمت های مورد نظر از آن استفاده می کردند.  با پیشرفت تکنولوژی و تولید دفترچه هایی با ورق های طلا تنها مرحله حل کردن ذرات طلا در عسل ، صمغ یا سیریش بوسیله دست انجام می شود . نکته مهم در استفاده از این رنگ هم زدن آن قبل از استفاده است زیرا با توجه به سنگین بودن وزن طلا و سرعت ته نشین شدن آن در در صورت هم نزدن رنگ از یک نواختی مورد نیاز برخوردار نخواهد بود .  پس از رنگ کردن قسمت های مورد نظر با طلا با استفاده از یک سنگ عقیق  کار را اصطلاحا نقره کاری ( منظور کشیدن سنگ عقیق بر روی قسمت های رنگ شده با طلا به منظور براق سازی رنگ است ) می کنیم .

 

مرحله بعدی انتقال طرح روی مقوای اصلی است . دراین مرحله ابتدا به منظور زیرسازی و افزایش استحکام مقوای مورد نظر با استفاده از خمیر نشاسته منافذ موجود در بافت مقوا را از بین خواهیم برد .رو ش کار به این صورت است که پس از مخلوط کردن پودر نشاسته با آب با استفاده از یک دستمال به مقدار مورد نیاز از خمیر را در دفعات متعدد روی سطح مقوا می کشیم . ای عمل با عث پر شدن منافذ موجود در سطح مقوا شده و علاوه افرایش میزان استحکام مقوا در صیقلی شدن سطح هم تاثیر به سزایی دارد .برای داشتم زمینه رنگی می توان به جای آب در تهیه خمیر نشاسته از چایی ، گل گاو زبان و غیره استفاده کرد .در صورتی که مقوا در اثر رطوبت خمیر انحنا پیدا کرد زمانی رطوبت آن کم شد با استفاده از اعمال فشاربوسیله  یک جسم سنگین مانند کتاب مقوا را صاف می کنیم . پس از آماده سازی مقوا طرح آماده را که قسمت های مورد نظر آن را با طلا رنگ کرده ایم روی این صفحه انتقال می دهیم که به این عمل اصطلاحا برگردان می گویند .

 

 

پس از انتقال طرح و قسمت های طلاکاری شده رو مقوای زیر سازی شده نوبت به رنگ آمیزی گل ها و سایر طرح های اطراف قسمت های طلاکاری شده می رسد . برای این کار استفاده از رنگ هایی که پوشش مناسبی دارند استفاده می کنیم . تنوع رنگ در این مرحله بسیار حایز اهمیت است . استفاده از سایه روشن و ترکیب رنگ های گرم و سرد جلوه بسیار زیبایی به کار خواهد داد.  پس از اتمام کار تا زمان خشک شدن صبر کنید و سپس نوبت به قاب گرفتن اثر می رسد . در این مرحله با استفاده از یک حاشیه با ضخامتی حدود دو تا سه میلی متر مانع تماس مستقیم شیشه قاب با شوید ، در نتیجه تماس شیشه با سطح کار نمیتواند در گذر زمان منجر به کاهش کیفیت کار شود و اثر هنری شما سالیان سال با همان کیفیت اولیه محفوظ خواهد ماند .

 

دوره های آموزشی هنر تذهیب  

در گذر زمان بسیاری از هنرهای قدیمی و اصیل مورد هجوم هنرهای مدرن قرار گرفته اند و به دست  فراموشی سپرده شده اند . اما در سال های اخیر با تلاش و کوشش گروهی از هنرمندان دلسوز برخی از این هنرها جانی دوباره گرفه اند. از سوی دیگر با توجه به رونق صنعت گردشگری در سراسر دنیا بسیاری از هنرهای دستی اصیل مورد توجه گردشگران قرار گفته اند و بازار خوبی پیدا کرده اند. هنر تذهیب یکی از هنر هایی است که درسال های اخیر مورد توجه بسیاری از اهالی هنر و گردشگران قرار گرفته است . به همین دلیل  در سالهای اخیر دوره های آموزشی هنز تذهیب مورد توجه علاقه مندان هنر قرارگرفته است و  در همین راستا بسیاری از مراکز آموزشی هنری اقدام به برگزاری دوره های آموزش تذهیب نموده اند .  یکی از مراکز معتبر مرکز آموزش مجازی پارس است . این مرکز با ارائه بسته های آموزشی هنر تذهیب علاقه مندان را در راستای رسیدن به اهدافشان یاری می نماید. علاقه مندان پس از گذراندن این دوره  آموزشی مدرک معتبر دوره آموزشی تذهیب را از مرکز آموزش مجازی پارس دریافت خواهند کرد .  در ادامه به برخی از سرفصل های دوره آموزشی هنر تذهیب اشاره خواهیم کرد :

• آشنایی با پیشنه و تاریخچه هنر تذهیب
• آشنایی با اصول اولیه هنر تذهیب
• آشنایی با انواع تدهیب
• بررسی تذهیب در ایران
• چگونگی رسم فضاهای تذهیب
• شیئه تلفیق نقوش اسلیمی
• آشنایی با بسترهای مناسب تذهیب و استفاده از این بسترها
• آموزش ترسیم و طراحی نقوش اسلیمی
• انتقال طرح یا طرح افکنی
• قلم گیری طرح ها
• آشنایی با انواع مکتب ها در هنر تذهیب
• ویژگیهای اصلی تذهیب
• تذهیب و تشعیر
• آشنایی با نگارگری اسلامی
• خوشنویسی و تذهیب

 

منبع: elearnpars